Tài liệu bồi dưỡng Ngữ văn Lớp 8 - Chuyên đề: Thơ Hồ Chí Minh

CHUYÊN ĐỀ: THƠ HỒ CHÍ MINH
ÔN TẬP VĂN BẢN: TỨC CẢNH PÁC BÓ( HỒ CHÍ MINH)
Kiến thức cơ bản:
1. Tác giả:
- Hồ Chí Minh (1890- 1969), tên khai sinh là Nguyễn Sinh Cung
- Quê quán: làng Kim Liên (làng Sen), xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.
- Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác
   + Là vị lãnh tụ kính yêu của nước Việt Nam
   + Sau 30 năm bôn ba nước ngoài, Bác trở về trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng trong nước
   + Không chỉ có sự nghiệp cách mạng, Người còn để lại một số di sản văn học quý giá, xứng đáng là một nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc.
- Phong cách sáng tác: Thơ Bác hay viết về thiên nhiên đất nước với tình yêu tha thiết, niềm tự hào, lời thơ nhẹ nhàng bay bổng lãng mạn.
2. Văn bản
1. Hoàn cảnh sáng tác: Sau ba mươi năm hoạt động cách mạng ở nước ngoài, tháng 2-1941 Bác Hồ trở về Tổ quốc, trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng ở trong nước. Khi đó, Người sống và làm việc trong một điều kiện hết sức gian khổ nhưng Bác vẫn vui vẻ lạc quan. Bài thơ Tức cảnh Pác Bó là một trong những tác phẩm Người sáng tác trong thời gian này.
2. Bố cục
 - Ba câu đầu: Cảnh sống và sinh hoạt của Bác.
- Câu thơ cuối: Suy nghĩ, cảm xúc của Bác.
3. Thể thơ: Thât ngôn tứ tuyệt đường luật.
4. Giá trị nội dung
- Bài thơ thể hiện tinh thần lạc quan, phong thái ung dung của Bác trong cuộc sống cách mạng gian khổ
5. Giá trị nghệ thuật
- Sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt giản dị
- Giọng thơ trong sáng, sâu sắc, thể hiện sự lạc quan trong hoàn cảnh khó khăn
- Ngôn từ sử dụng giản dị, đời thường.
II, LUYỆN TẬP
A, DẠNG ĐỀ ĐỌC- HIỂU
Chép thuộc lòng bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” của Hồ Chí Minh và trả lời câu hỏi sau:
Câu 1: Nêu hoàn cảnh ra đời của bài thơ?
Câu 2: Bài thơ thuộc thể thơ gì? Hãy kể tên một vài bài thơ cùng thể thơ này mà em đã học?
Câu 3: Em hiểu như thế nào là “ Tức cảnh”?
Câu 4: Chỉ ra cách ngắt nhịp ở câu thơ thứ nhất và cho biết tác dụng của cách ngắt nhịp
Câu 5: Nêu những cách có thể hiểu về câu thơ thứ hai em chọn cách hiểu nào? Vì sao?
Câu 6: Vì sao Bác Hồ lại cảm thấy cuộc sống gian khổ ở hang Pác Bó “thật là sang”?
Câu 7: Hãy viết một đoạn văn diễn dịch khoảng ( 8-10 câu) nêu cảm nhận của em về cách dùng từ “ sang” trong câu thơ trên?
 Câu 8: Từ nội dung đoạn văn , viết đoạn văn theo cách diễn dịch nêu suy nghĩ của em về lối sống giản dị của Bác
Gợi ý
Câu 1: Hoàn cảnh ra đời: Tháng 2/1941, sau 30 năm Bác bôn ba hoạt động Cách mạng ở nước ngoài. Người sống và làm việc trong hang Pác Bó.
Câu 2: Bài thơ thuộc thể thơ thất ngôn tứ tuyệt đường luật. Bài thơ cùng thể thơ này là:
+ Đi đường
+ Ngắm trăng
Câu 3: Cách ngắt nhịp
Tạo 2 vế sóng đôi, toát lên sự nhịp nhàng, nề nếp
Ý nghĩa: Cuộc sống của Bác thật ung dung, chan hòa với thiên nhiên, hòa điệu với núi rừng
Câu 4: Người làm thơ, khi nhân 1 sự việc, 1 cảnh tượng nào đó mà tạo thành cảm hứng trữ tình để làm thơ thì thường gọi là “tức cảnh”. Ở đây, cảnh Pác Bó đã tạo cảm hứng cho Bác để Bác viết bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” này.
 Câu 5: 
Cách 1: Cháo, bẹ, rau măng là những món ăn giản dị luôn có trong món ăn của Bác đến mức dư thừa.
Cách 2: Mặc dù món ăn của Bác chỉ có cháo, ngô, rau, măng nhưng tinh thần kháng chiến của Bác vẫn luôn sẵn sàng.
Em chọn cách thứ nhất vVì nó hợp với giọng điệu vui đùa, hóm hỉnh.
Câu 6: Vì với Bác niềm vui lớn nhất là được làm cách mạng, được trực tiếp lãnh đạo cách mạng nước nhà.
Câu 7: 
Mở đoạn( Câu chủ đề): Bài thơ “ Tức cảnh Pác Pó” của Hồ Chí Minh đã đọng lại trong lòng người đọc bởi chữ “ sang” ở cuối bài thơ.
Thân đoạn:
Từ “ sang” vốn có nghĩa là sang trọng, giàu có.
- Trong bài thơ từ “ sang” có ý nghĩa là:
+ Sự sang trọng, giàu có về mặt tinh thần của cuộc đời làm cách mạng. Họ lấy lí tưởng cứu nước làm lẽ sống, không hề bị những khó khăn, gian khổ thiếu thốn về vật chất khuất phục.
+ Đó là cái sang trọng, giàu có của nhà thơ luôn tìm thấy sự hòa hợp với thiên nhiên, sự tự tin, cái ung dung tự tại của một nhà hiền triết với lòng yêu thiên nhiên đến say mê.
+ Đó cũng là cái sang trọng, giàu có của người tự thấy mình có ích cho công cuộc cách mạng.
Kết đoạn: Tóm lại, qua từ “ sang” ở cuối bài đã thể hiện được tinh thần lạc quan, phong thái ung dung tự tại và niềm tin tưởng vào sự nghiệp cách mạng mà người theo đuổi.
Câu 7: Biết kính yêu, biết ơn, cảm phục Bác- vị lãnh tụ, danh nhân văn hóa. Biết yêu thiên nhiên, yêu gia đình, quê hương đất nước, sống có trách nhiệm với gia đình, quê hương đất nước bằng những việc làm cụ thể, thiết thực như nỗ lực cố gắng rèn luyện, căm chỉ học hành để trở thành con ngoan trò giỏi, cháu ngoan Bác Hồ, thực hiện lời dạy của Bác Hồ năm xưa.
* Nêu vấn đề: - Nội dung đoạn trích gợi nhiều suy nghĩ thấm thía, sâu sắc về lối sống giản dị của Bác
* Triển khai vấn 
- Nêu hiểu biết về lối sống giản dị : Lối sống giản dị là lối sống không cầu kì phô trương. Đó là cách sống sử dụng các điều kiện vật chất phù hợp với điều kiện riêng của cá nhân, điều kiện chung của xã hội và điều kiện cụ thể của hoàn cảnh giao tiếp.
- HS nêu vài biểu hiện lối sống giản dị như cách ứng xử lịch sự, thẳng thắn, chân thật, hòa hợp đúng mực với mọi người; cách suy nghĩ và sử dụng ngôn ngữ giản dị, dễ hiểu, không hoa mĩ, cầu kì rắc rối; cách sinh hoạt hoà đồng, gắn bó với mọi người, không tự coi mình là người đặc biệt, khác người ...
- HS nêu được giá trị của lối sống giản dị: 
+ Sống giản dị được mọi người yêu quý, trân trọng
+ Lối sống giản dị là nét đẹp, là một tiêu chuẩn để đánh giá đạo đức của con người.
+ Tạo nên sự thanh thản, bình yên trong tâm hồn và sự nhàn nhã, thư thái trong nhịp sống.
+Khiến con người hoà đồng với tự nhiên, gắn bó sâu sắc với các cá nhân khác. 
+Sống giản dị là một trong những cách để mỗi người sống thật, sống có hứng thú, có ý nghĩa.
- Phê phán: lối sống xa hoa, đua đòi, lãng phí
-Bài học:
+ Sống giản dị là lối sống đẹp, đáng trân trọng, học tập
 +Đất nước ta đang trong thời kì hội nhập và phát triển cần rèn cho mình lối sống giản dị thanh cao nhưng vẫn phải đáp ứng yêu cầu của thời đại..
+ Cần giản dị trong giao tiếp, ứng xử, phù hợp với điều kiện của bản thân 
, gia đình, xã hội
+ Biết kiềm chế, tự chủ trước cám dỗ vật chất, những thú vui không phù hợp
* Kết thúc vấn đề: Thế hệ trẻ chúng ta học tập lối sống giản dị để tự hoàn thiện bản thân.
II, DẠNG ĐỀ NGHỊ LUẬN
Đề 1: Phân tích bài thơ “ Tức cảnh Pác Bó” của tác giả Hồ Chí Minh để làm sáng rõ ý kiến sau: “ Tức cảnh Pác Bó là bài thơ tứ tuyệt bình dị pha giọng vui đùa, cho thấy tinh thần lạc quan, phong thái ung dung của Bác Hồ trong cuộc sống cách mạng đầy gian khổ ở Pác Bó. Với Người, làm cách mạng và sống hòa hợp với thiên nhiên là một niềm vui lớn.”
 1, Mở bài:
Giới thiệu tác giả, giới thiệu hoàn cảnh sáng tác bài thơ.
Trích dẫn nhận định.
Tham khảo mở bài: Hồ Chí Minh khôn g những là vị lãnh tụ vĩđại của dân tộc mà Người còn là một nhà thơ, nhà văn lớn. Bài thơ “ Tức cảnh Pác Bó”được Bác sáng tác 1941, sau ba mươi năm Bác bôn ba hoạt động cách mạng ở nước ngoài, Bác về nước, sống và hoạt động tại hang Pác Bó- Cao Bằng.Có ý kiến cho rằng: “ Tức cảnh Pác Bó là bài thơ tứ tuyệt bình dị pha giọng vui đùa, cho thấy tinh thần lạc quan, phong thái ung dung của Bác Hồ trong cuộc sống cách mạng đầy gian khổ ở Pác Bó. Với Người, làm cách mạng và sống hòa hợp với thiên nhiên là một niềm vui lớn.”
2, Thân bài: 
a) Hoàn cảnh sống và làm việc của Bác: Được miêu tả bằng bút pháp tả thực tự nhiên, mộc mạc.
- Không gian bó hẹp: Hang và suối. Quy luật làm việc đều đặn, nhịp nhàng
	Sáng ra bờ suối, tối vào hang.
- Nhịp thơ chậm rãi, khoan thai thể hiện tâm trạng thanh thản, làm chủ được cuộc sống của Bác. Nếp sống an nhiên, tự tại, phong thái ung dung phản ánh bản chất tốt đẹp của Bác.
- Sinh hoạt vật chất thiếu thốn: Bữa ăn hàng ngày chỉ có cháo bẹ, rau măng, cực kì kham khổ. Với tinh thần lạc quan vốn có, Bác đã chuyển hoá sự thiếu thốn thành thừa thãi, sung túc 
	Cháo bẹ, rau măng vẫn sẵn sàng.
- Điều kiện làm việc quá sơ sài:
	Bàn đá chông chêng dịch sử đảng
Bàn làm việc chỉ là một tảng đá ven suối. Chông chênh là tính từ chỉ trạng thái không chắc chắn. Bàn đá chông chênh là hình ảnh vừa có ý nghĩa tả thực vừa có ý nghĩa ẩn dụ, tợng trng cho tình thế cách mạng của nớc ta và của thế giới lúc bấy giờ.
- Bác đã dùng bàn đá chông chênh để làm một công việc trọng đại, là dịch sử Đảng để góp phần xây dựng nền móng lí luận vững chắc cho sự nghiệp cách mạng.
b) Hình ảnh Bác trong bài thơ.
* Phong thái ung dung tự tại của Bác.
Ba câu thơ đầu vừa nói lên cuộc sóng thiếu thốn gian khổ của Bác ở Pác Bó vừa thể hiện được phong thái ung dung, tự tại của Người.
+ Câu thơ thứ nhất nói về việc ở. Giọng điệu thể hiện trong câu thơ này rất thoải mái, phơi phới, cho thấy Bác sống thật ung dung, hoà điệu với nhịp sống núi rừng Sáng ra bờ suối, tối vào hang. Nhịp thơ 4/ 3 tạo thành hai vế sóng đôi, toát lên cảm giác về sự nhịp nhàng, nề nếp: snags ra, tối vào...
+ Câu thứ hai nói về việc ăn: Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng. Ở câu thơ này có thêm nét vui đùa. Bởi vì thực tế quá khó khăn mà Bác lại nói như là lương thực, thực phẩm ở đây thật đầy đủ, đầy đủ tới mức dư thừa( cháo bẹ rau măng luôn có sẵn).
+ Câu thứ ba nói về điều kiện làm việc. Bàn làm việc là tảng đá bên suối “ chông chênh” mà thôi. “ chông chênh” là từ láy miêu tả duy nhất của bài thơ, rất tạo hình và gợi cảm. Ba chữ dịch sử Đảng toàn vần trắc, toát lên cái khỏe khoắn, mạnh mẽ, gân guốc. Như vậy, trung tâm của bức tranh Pác Bó là hình tượng người chiến sĩ được khắc họa vừa chân thực, sinh động vừa có tầm vóc lớn lao, một tư thế uy nghi lồng lộng, giống như một tượng đài về vị lãnh tụ cách mạng Bác Hồ đang dịch Lịch sử Đảng Cộng sản Liên Xô làm tài liệu huấn luyện cán bộ cách mạng nước nhà.
* Cái “sang” của cuộc đời cách mạng.
- Niềm vui lớn nhất của bác trong bài thơ không phải chỉ là “ thú lâm tuyền” giống như những ẩn sĩ xưa mà trước hết đó là niềm vui vô hạn của người chiến sĩ yêu nước vĩ đại, sau ba mươi năm xa nước, “ đêm mơ nước, ngày thấy hình của nước” ( thơ Chế Lan Viên), nay được trở về sống giữa lòng đất nước, yêu dấu, trực tiếp lãnh đạo cách mạng để cứu nước cứu dân.
- Bác Hồ còn rất vui vì Người tin chắc rằng, thời cơ giải phóng dân tộc đang tới gần, điều mà Bác chiến đấu suốt đời để đạt tới đang trở thành hiện thực. So với niềm vui lớn lao đó thì những gian khổ trong sinh hoạt có nghĩa lí gì, thậm chí, tất cả những hang tối, cháo bẹ, rau măng, bàn đá chông chênh..không phải là gian khổ mà đều trở thành sang trọng...
- Chữ “sang” kết thúc bài thơ có thể coi là chữ “thần”, là “ nhãn tự” đã kết tinh, tỏa sáng tinh thần toàn bài.
3, Kết bài: Khẳng định lại vấn đề nghị luận
 Tóm lại, “ Tức cảnh Pác Bó là bài thơ tứ tuyệt bình dị pha giọng vui đùa, cho thấy tinh thần lạc quan, phong thái ung dung của Bác Hồ trong cuộc sống cách mạng đầy gian khổ ở Pác Bó. Với Người, làm cách mạng và sống hòa hợp với thiên nhiên là một niềm vui lớn.” Đọc, học bài thơ, ta hiểu hơn về một quãng đời hoạt động của Bác Hồ kính yêu. Chúng ta càng trân trọng và biết ơn Người nhiều hơn...