Ôn tập Ngữ văn Lớp 9 - Phần: Truyện, thơ hiện đại

thơ « Viếng lăng Bác » ?
 Trước hết bài thơ thành công là do cảm xúc chân thành, sâu sắc của tác giả. Những người con miền Nam không có mặt trong ngày Bác mất (1969), mãi bảy năm sau mới có dịp ra viếng Bác. Nguyên một điều đó thôi cũng làm cho tác giả xúc động mạnh mẽ. Khi vào lăng viếng Bác, lại thấy lăng Bác với « hàng tre trong sương bát ngát » thân thuộc như mọi làng quê Việt Nam. Tình cảm của nhân dân miền Nam đối với Bác, tình cảm của cả nước đối với Bác, Người đã làm cho đất nước, cho dân tộc vẻ vang. Chính tình cảm đó cộng với những xúc động của nhà thơ là yếu tố cộng hưởng, làm cho bài thơ thành công. Mặt khác, những hình ảnh bình dị giàu tính tượng trưng ; lời thơ giản dị, chân thành làm cho bài thơ dễ đi vào lòng người.
Câu 5 : Trong bài thơ « Viếng lăng Bác », VP viết : « kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân ».
Dựa trên hiện tượng chuyển nghĩa của từ, từ « mùa xuân » có thể thay thế cho từ nào ? Theo phưong thức chuyển nghĩa nào ? Việc thay thế từ trên có tác dụng diễn đạt như thế nào ? 
Gợi ý : Mỗi một năm xuân đến, con người lại thêm một tuổi. Cho nên « 79 mùa xuân » cũng được hiểu là 79 tuổi, 79 năm trong một đời người. Nếu để từ « tuổi » thì chỉ nói được BH đã sống 79 năm, thọ 79 tuổi, câu thơ chỉ thuần tuý chỉ tuổi tác. Còn dùng từ « Xuân » có nghĩa là : cả cuộc đời Bác là 79 năm cống hiến cho nhân dân, 79 năm dành cho đất nước để đất nước có sắc xuân. Thêm nữa, kết « tràng hoa dâng  79 mùa xuân » gợi thêm sắc xuân bên lăng Bác. VÀ từ « mùa xuân » như làm cho xúc cảm của câu thơ, âm điệu câu thơ thêm mượt mà, sâu lắng, thiết tha. Câu thơ hay, ý thơ trở nên đa nghĩa và sâu sắc hơn nhiều. ư
Câu 6: Chép chính xác bốn câu đầu bài thơ “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương. Viết đoạn văn khoảng 8 câu phân tích hình ảnh hàng tre trong khổ thơ trên, trong đoạn có câu văn dùng phần phụ chú (gạch chân chỉ rõ phần phụ chú đó).
Gợi ý: Đoạn văn có các ý sau:
- Hàng tre bát ngát trong sương là hình ảnh thực, hết sức thân thuộc của làng quê – hàng tre bên lăng Bác.
- Hàng tre xanh xanh Việt Nam.. là ẩn dụ, biểu tượng của dân tộc với sức sống bền bỉ, kiên cường.
- Hình ảnh ẩn dụ cũng gợi liên tưởng đến hình ảnh cả dân tộc bên Bác: đoàn kết, kiên cường, thực hiện lí tưởng của Bác, của dân tộc.
Câu 7: Hãy phân tích ý nghĩa của hình ảnh ẩn dụ “mặt trời trong lăng” ở câu thơ:
“Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng.
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”
Chép hai câu thơ có hình ảnh ẩn dụ mặt trời trong một bài thơ mà em đã học (ghi rõ tên và tác giả bài thơ)
Gợi ý: 
- Hai câu thơ sóng đôi hình ảnh thực và ẩn dụ “mặt trời”. Điều đó khiến ẩn dụ “mặt trời trong lăng” nổi bật ý nghĩa sâu sắc.
- Dùng hình ảnh ẩn dụ “mặt trời trong lăng” để viết về Bác, VP đã ca ngợi sự vĩ đại của Bác, công lao của Bác đối với non sông đất nước.
- Đồng thời, hình ảnh ẩn dụ “mặt trời trong lăng” cũng thể hiện sự tôn kính, lòng biết ơn của nhân dân với Bác, niềm tin Bác sống mãi với non sông đất nước ta.
- Hai câu thơ có hình ảnh ẩn dụ mặt trời:
Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi.
Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng (Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ - Nguyễn Khoa Điềm)
Câu 8: Viết đoạn văn nêu những cảm xúc, suy nghĩ của em khi đọc khổ thơ cuối bài thơ “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương.
(Tham khảo phần phân tích)
PHÂN TÍCH BÀI THƠ : “VIẾNG LĂNG BÁC”
A. MỞ BÀI: 
- “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương là một trong những bài thơ hay viết về Bác sau ngày Bác Hồ “đi xa”. 
- Bài thơ được viết trong không khí xúc động của nhân dân ta lúc công trình lăng Bác được hoàn thành sau khi miền Nam được giải phóng, đất nước được thống nhất, đồng bào miền Nam có thể thực hiện mong ước được viếng lăng Bác.
- Bài thơ diễn tả niềm kính yêu, sự xót thương và lòng biết ơn vô hạn của nhà thơ đối với lãnh tụ bằng một ngôn ngữ tinh tế, giàu cảm xúc sâu lắng. 
B. THÂN BÀI: (tham khảo bài phân tích trên)
C. Kết luận: 
- “Viếng lăng Bác” là một bài thơ đẹp về hình ảnh thơ, hay về cảm xúc gây xúc động sâu xa trong lòng người đọc.
- Bằng cách sử dụng điêu luyện những biện pháp tu từ một cách sáng tạo, tác giả thể hiện tình cảm ngọt ngào đằm thắm lại rất giản dị, chân thành đối với Bác. 
- Xin nguyện như Viễn Phương, sống một cuộc đời đẹp để trở thành những bông hoa đẹp dâng lên Bác.
§Ò 2: H·y lµm râ nh÷ng t×nh c¶m ch©n thµnh vµ tha thiÕt cña nh©n d©n ta víi B¸c Hå ®­îc thÓ hiÖn qua bµi th¬ : “ViÕng L¨ng B¸c” cña ViÔn Ph­¬ng.
I – Më bµi : 
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ nh©n vËt lÞch sö th©n yªu nhÊt cña d©n téc ViÖt Nam suèt bao thËp kû qua. Ng­êi lµ hiÖn th©n cho nh÷ng g× cao ®Ñp nhÊt cña d©n téc. L¨ng B¸c lµ n¬i l­u gi÷ nh÷ng h×nh ¶nh th©n th­¬ng vÒ Ng­êi. NhiÒu ng­êi ®· lµm th¬ vÒ B¸c vµ l¨ng B¸c. Trong ®ã “ViÕng l¨ng B¸c”cña nhµ th¬ ViÔn Ph­¬ng lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ viÕt vÒ l·nh tô hay nhÊt. Bµi th¬ ®­îc viÕt trong kh«ng khÝ xóc ®éng cña nh©n d©n ta lóc c«ng tr×nh l¨ng B¸c ®­îc hoµn thµnh sau khi MiÒn Nam ®­îc gi¶i phãng, ®Êt n­íc ®­îc thèng nhÊt, ®ång bµo miÒn Nam cã thÓ thùc hiÖn mong ­íc ®­îc viÕng l¨ng B¸c. Nhµ th¬ ViÔn Ph­¬ng còng ë trong sè ®ång bµo, chiÕn sÜ tõ miÒn Nam ra viÕng B¸c. Trong niÒm xóc ®éng thiªng liªng, thµnh kÝnh pha lÉn nçi xãt ®au, nhµ th¬ ®· viÕt bµi th¬ nµy. Bµi th¬ ®· thÓ hiÖn ®­îc nh÷ng t×nh c¶m ch©n thµnh vµ tha thiÕt cña nh©n d©n ta víi B¸c Hå kÝnh yªu.
II – Th©n bµi 
Khæ 1 : C¶m xóc cña t¸c gi¶ khi ®Õn th¨m l¨ng B¸c
- Khi ®Õn th¨m l¨ng B¸c, t¸c gi¶ chøa chan c¶m xóc. M¹ch c¶m xóc Êy ®­îc më ®Çu b»ng lêi th¬ tù sù :
Con ë miÒn Nam ra th¨m l¨ng B¸c
- C©u th¬ thËt gi¶n dÞ th©n quen víi c¸ch dïng ®¹i tõ x­ng h« “con” rÊt gÇn gòi, th©n thiÕt, Êm ¸p t×nh th©n th­¬ng. Ta c¶m t­ëng giäng th¬ t¸c gi¶ run run khi thèt lªn tõ “con” gÇn gòi mµ th©n th­¬ng biÕt mÊy. T©m tr¹ng cña ViÔn Ph­¬ng b©y giê lµ t©m tr¹ng cña ng­êi con ra th¨m cha sau bao n¨m xa c¸ch, mong mái nh­ Tè H÷u ®· tõng viÕt : “MiÒn Nam mong B¸c nçi mong cha”. Song ­íc nguyÖn Êy kh«ng thµnh v× ng­êi cha Êy m·i m·i kh«ng cßn n÷a. C©u th¬ gi¶n dÞ, ch©n thµnh vµ xóc ®éng biÕt bao! Dßng c¶m xóc nh­ vì ßa, chan chøa sau bao th¸ng n¨m k×m nÐn.
- T¸c gi¶ sö dông tõ “th¨m” thay cho tõ “viÕng” mong sao gi¶m nhÑ ®­îc nçi ®au th­¬ng, mÊt m¸t Êy ®Ó ta thÊy r»ng trong tiÒm thøc cña t¸c gi¶, B¸c Hå vÉn cßn sèng m·i. Nh­ng d­êng nh­ sù thËt B¸c ®· ®i xa lµ nçi ®au qu¸ ®çi lín lao khiÕn ViÔn Ph­¬ng kh«ng khái xãt xa, xóc ®éng.
- Tõ t©m tr¹ng Êy, t¸c gi¶ nh×n ra xa : “§· thÊy trong s­¬ng hµng tre b¸t ng¸t”. Nhà th¬ b¾t gÆp mét h×nh ¶nh th©n thuéc mµ bao n¨m in vµo t©m hån mçi ng­êi d©n ViÖt Nam : h×nh ¶nh hµng tre. GÆp l¹i hµng tre Êy, nhµ th¬ cã c¶m gi¸c th©n thuéc nh­ ®­îc trë vÒ quª h­¬ng, trë vÒ céi nguån. Hµng tre Êy nh­ táa bãng m¸t r­êi r­îi trªn con ®­ên dÉn vµo l¨ng B¸c vµ nh­ bao bäc «m lÊy bãng h×nh cña Ng­êi – vÞ l·nh tô vÜ ®¹i, kÝnh yªu cña d©n téc. Nh­ vËy hµng tre còng lµ biÓu t­îng cho ®Êt n­íc, quª h­¬ng vµ tÊt c¶ nh­ héi tô l¹i ®©y ®Ó canh cho giÊc ngñ cña Ng­êi
-Bëi vËy t¸c gi¶ bËt lªn c©u c¶m th¸n : ¤i hµng tre xanh xanh ViÖt Nam!” 
- “¤i!” ThÓ hiÖn sù xóc ®éng cña nhµ th¬ tr­íc h×nh ¶nh c©y tre. C©y tre b×nh dÞ, méc m¹c, ch©n quª mµ bªn trong nh­ tiÒm tµng mét søc sèng dai d¼ng : “B·o t¸p m­a sa vÉn th¼ng hµng”. Ph¶i ch¨ng ®ã còng lµ søc sèng cña d©n téc ViÖt Nam ? Søc sèng Êy còng dåi dµo nh­ mµu xanh cña sù kiªn c­êng, bÊt khuÊt, kh«ng lïi b­íc tr­íc kÎ thï. 
- ThËt tµi t×nh khi t¸c gi¶ sö dông h×nh ¶nh “hµng tre” võa mang ý t¶ thùc l¹i võa mang ý Èn dô. C©y tre tuy gÇy guéc song vÉn hiªn ngang. §ã còng chÝnh lµ d©n téc ViÖt Nam tuy nhá bÐ nh­ng rÊt kiªn c­êng, s¾t son. 
=>§Õn th¨m l¨ng B¸c, gÆp l¹i h×nh ¶nh hµng tre, t¸c gi¶ v« cïng xóc ®éng. §ã lµ sù tiÕc th­¬ng bïi ngïi khi ®­îc gÆp B¸c song B¸c ®· ®i xa. Song ®ã kh«ng chØ lµ t×nh c¶m riªng cña t¸c gi¶ mµ cßn cña c¶ d©n téc ViÖt Nam ®èi víi B¸c.
2. Sù t«n kÝnh cña t¸c gi¶ ®èi víi B¸c khi ®øng tr­íc l¨ng Ng­êi.
 -Khæ th¬ thø hai ®­îc t¹o nªn tõ cÆp c©u víi nh÷ng h×nh ¶nh thùc vµ Èn dô sãng ®«i :
“Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng
ThÊy mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á”
- H×nh ¶nh “mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng” lµ h×nh ¶nh mÆt trêi thùc, mÆt trêi tù nhiªn ®em l¹i nguån s¸ng cho thÕ gian. MÆt trêi Êy lµ søc sèng cña mu«n vµn cá c©y hoa l¸.
- “MÆt trêi trong l¨ng” lµ mÆt trêi Èn dô, chØ B¸c Hå kÝnh yªu. T¸c gi¶ nhÊn m¹nh “mÆt trêi rÊt ®á’ lµm ta nhí ®Õn mét tr¸i tim nhiÖt huyÕt ch©n thµnh v× n­íc v× d©n. VÝ B¸c nh­ “mÆt trêi”, nhµ th¬ muèn nãi B¸c nh­ lµ ng­êi soi s¸ng cho d©n téc ViÖt Nam trªn b­íc ®­êng chiÐn ®Êu, ®­a c¶ d©n téc tho¸t khái bãng tèi n« lÖ ®Õn víi cuéc sèng tù do, h¹nh phóc. Mçi hµnh mÆt trêi tù nhiªn vÉn hµnh tr×nh trªn quü ®¹o còng nh­ mÆt trêi trong l¨ng lóc nµo còng táa s¸ng. B¸c tuy ®· ra ®i nh­ng m·i thuéc vÒ vÜnh cöu ®èi víi hµng triÖu con ng­êi ViÖt Nam. 
=>Th«ng qua h×nh ¶nh Èn dô “mÆt trêi”, nhµ th¬ ®· nªu lªn sù vÜ ®¹i cña B¸c, ®ång thêi thÓ hiÖn niÒm t«n kÝnh, lßng biÕt ¬n v« h¹n cña nh©n d©n ta víi B¸c.
- Nhµ th¬ cßn s¸ng t¹o mét h×nh ¶nh n÷a vÒ B¸c : Ngµy ngµy dßng ng­êi ®i trong th­¬ng nhí
 KÕt trµng hoa d©ng b¶y m­¬i chÝn mïa xu©n”
 - Thêi gian cø tr«i ngµy tiÕp ngµy nh­ng dßng ng­êi vÉn nèi nhau vµo l¨ng viÕng B¸c. NhÞp th¬ chËm, giäng th¬ trÇm nh­ b­íc ch©n dßng ng­êi vµo viÕng B¸c. Nh­ng “dßng ng­êi ®i trong th­¬ng nhí” lµ ®i trong nçi xóc ®éng båi håi, trong lßng tiÕc th­¬ng kÝnh cÈn. 
 - Vµ ®Õn ®©y, c¶m xóc th¨ng hoa : h×nh ¶nh dßng ng­êi thµnh mét trµng hoa tr­íc l¨ng. Mçi con ng­êi vµo viÕng l¨ng gièng nh­ mét b«ng hoa ®Ñp, d©ng lªn B¸c c¶ tÊm lßng, c¶ cuéc ®êi, niÒm th­¬ng nçi nhí. §iÖp tõ “ngµy ngµy” nhÉn m¹nh trang hoa d©ng lªn B¸c lµ bÊt tËn. ChØ mét tõ “th­¬ng” th«i mµ göu g¾m c¶ tÊm lßng d©n téc ViÖt Nam ®èi víi B¸c. Qu¶ lµ c¸ch diÔn ®¹t míi l¹, thÝch hîp. Vµ trµng hoa Êy d©ng lªn “b¶y m­¬i chÝn mïa xu©n” – mét h×nh ¶nh ho¸n dô thËt hay. Con ng­êi b¶y m­¬i chÝn mïa xu©n Êy ®· sèng mét cuéc ®êi ®Ñp nh­ nh÷ng mïa xu©n vµ lµm ra mïa xu©n cho ®Êt n­íc, cho mçi chóng ta. Cuéc ®êi chóng ta në hoa d­íi ¸nh s¸ng cña B¸c. 
=>H×nh ¶nh “trµng hoa” mét lÇn n÷a t« ®Ëm thªm sù t«n kÝnh, biÕt ¬n tù hµo cña t¸c gi¶ còng nh­ cña d©n téc VN ®èi víi B¸c.
- Khæ 3 : §Õn ®©y niÒm biÕt ¬n thµnh kÝnh ®· chuyÓn sang niÒm xóc ®éng nghÑn ngµo khi t¸c gi¶ nh×n thÊy B¸c : “ B¸c n»m trong giÊc ngñ b×nh yªn
Gi÷a mét vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn”
B¸c n»m ®ã thanh th¶n nh­ ®ang trong giÊc ngñ gi÷a ¸nh s¸ng dÞu hiÒn cña vÇng tr¨ng. Sau chÆng ®­êng b¶y m­¬i chÝn mïa xu©n cèng hiÕn kh«ng ngõng nghØ, dµnh trän cuéc ®êi cho d©n cho n­íc, B¸c ch­a cã mét ®ªm nµo ngon giÊc : “C¶ cuéc ®êi B¸c cã ngñ ngon ®©u!”( H¶i Nh­) 
Giê ®©y, MiÒn Nam ®­îc gi¶i phãng, ®Êt n­íc ®­îc gi¶i phãng, B¸c cã thÓ yªn lßng vµ thanh th¶n nghØ ng¬i. Tõ ¸nh s¸ng cña mµu xanh m¸t dÞu trong l¨ng, nhµ th¬ liªn t­ëng tíi vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn ru giÊc ngñ cho B¸c. 
+ H×nh ¶nh “vÇng tr¨ng” ®­îc nhµ th¬ dïng thËt thÝch hîp khi nãi ®Õn B¸c. H×nh ¶nh “vÇng tr¨ng” gîi giÊc ngñ ban ®ªm bëi mét mÆt ViÔn Ph­¬ng kh«ng muèn c¶m nhËn mét giÊc ngñ vÜnh viÔn gi÷a ban ngµy. MÆt kh¸c t¸c gi¶ muèn ®­a vÇng tr¨ng vµo n©ng niu, «m Êp, táa s¸ng cho giÊc ngñ cña B¸c v× sinh thêi Ng­êi rÊt yªu tr¨ng, coi tr¨ng nh­ ng­êi b¹n tri ©m tri kØ g¾n bã th¾m thiÕt cña Ng­êi. 
 - T©m tr¹ng xóc ®éng cña nhµ th¬ l¹i ®­îc biÓu biÖn b»ng mét h×nh ¶nh th¬ Èn dô diÔn t¶ sù mÊt m¸t vµ nçi nhí th­¬ng mét c¸ch ®éc ®¸o :VÉn biÕt trêi xanh lµ m·i m·i
 Mµ sao nghe nhãi ë trong tim
B¸c ra ®i nh­ng ®· hãa th©n vµo thiªn nhiªn, ®Êt trêi cña d©n téc, nh­ Tè H÷u ®· tõng viÕt : “B¸c sèng nh­ trêi ®Êt cña ta”. Trong cuéc sèng yªn b×nh h«m nay, ®©u ®©u ta còng nh­ thÊy mét phÇn c«ng lao cña B¸c. B¸c sÏ cßn m·i víi non s«ng ®Êt n­íc. Dï lý trÝ m¸ch b¶o nhµ th¬ lµ B¸c cßn sèng m·i nh­ng tr¸i tim nh¶ th¬ vÉn m¸ch r»ng B¸c ®· m·i ra ®i. Bëi vËy nhµ th¬ kh«ng sao ng¨n ®­îc nçi ®au : “Nghe nhãi ë trong tim”. §ã lµ nç ®au xãt, tª t¸i, quÆn th¾t ®Õn cùc ®é ! Mét sù mÊt m¸t kh«ng g× cã thÓ bï ®¾p ®­îc ! C©u th¬ tùa nh­ mét tiÕng nÊc nghÑn ngµo ! §©y còng lµ t©m tr¹ng vµ c¶m xóc cña nh÷ng ng­êi ®· tõng vµo l¨ng viÕng B¸c.
3.Khæ 4 : KhÐp l¹i nçi ®au mÊt m¸t Êy lµ nh÷ng giät n­íc m¾t luyÕn tiÕc, bÞn rÞn kh«ng muèn rêi xa B¸c 
Mai vÒ miÒn Nam th­¬ng trµo n­íc m¾t
Muèn lµm con chim hãt quanh l¨ng B¸c
Muèn lµm b«ng hoa táa h­¬ng ®©u ®©y
Muèn lµm c©y tre trung hiÕu chèn nµy
 - C©u th¬ më ®Çu cho nh÷ng dßng th¬ cuèi cïng nh­ mét lêi gi· biÖt. Nhµ th¬ nghÜ tíi lóc ph¶i trë vÒ miÒn Nam, ph¶i xa B¸c chØ trong kho¶ng c¸ch kh«ng gian ®Þa lý mµ c©u th¬ viÕt nªn thËt xóc ®éng. Mçi ch÷, mçi c©u nh­ thÊm ®Çy c¶m xóc. Tõ “trµo” diÔn t¶ c¶m xóc thËt m·nh liÖt ! T×nh th­¬ng, lßng kÝnh yªu cña nhµ th¬ nh­ nÐn gi÷a t©m hån trong phót gi©y ®Çy nhí nhung, l­u luyÕn nµy ®· bËt lªn thµnh bao ­íc nguyÖn.
 - Nhµ th¬ muèn ®­îc hãa thµnh con chim ®Ó cÊt lªn tiÕng hãt quanh l¨ng B¸c. Råi nhµ th¬ l¹i muèn lµm ®ãa hoa táa h­¬ng th¬m ng¸t bªn Ng­êi. Vµ cuèi cïng lµ mong muèn ®­îc hãa thµnh c©y tre trung hiÕu canh giÊc ngñ cho B¸c m·i m·i yªn b×nh. Ta thÊy mäi ­íc väng kh¸t khao trong c¸i t©m nguyÖn ®ã cña nhµ th¬ ®Òu quy tô l¹i mét ®iÓm lµ mong ®­îc gÇn B¸c, ë bªn B¸c. ¦íc väng Êy cao ®Ñp vµ trong s¸ng qu¸ bëi nã thÓ hiÖn ®­îc c¸i t©m niÖm ch©n thµnh cña nhµ th¬ mµ còng hÕt søc tha thiÕt : H·y lµm mét c¸i g× ®ã dï lµ rÊt nhá cã Ých cho ®êi ®Ó xøng ®¸ng víi sù hy sinh lín lao mµ ng­êi ®· dµnh cho ®Êt n­íc, nh©n d©n. §iÖp ng÷ “muèn lµm” ®­îc lÆp l¹i ba lÇn ®Ó nhÊn m¹nh ý nguyÖn thiÕt tha vµ t©m tr¹ng l­u luyÕn ®ã. 
 - Ta tr©n träng n©ng niu nh÷ng ­íc väng cao ®Ñp cña nhµ th¬. §· gÇn 40 n¨m tõ ngµy Êy mµ tÊm lßng kÝnh yªu cña nh©n d©n ta víi vÞ cha giµ cña d©n téc vÊn kh«ng mét chót mai mét. T×nh c¶m cña nh©n d©n vµ cña t¸c gi¶ ®· lµm ta nh÷ng ®øa con non trÎ xóc ®éng s©u s¾c. Xin nguyÖn nh­ ViÔn Ph­¬ng : sèng mét cuéc ®êi ®Ñp ®Ó trë thµnh nh÷ng b«ng hoa ®Ñp d©ng B¸c.
III – KÕt luËn
“ViÕng l¨ng B¸c” lµ bµi th¬ ®Ñp vÒ h×nh ¶nh, hay vÒ c¶m xóc ®· ®Ó l¹i trong lßng ng­êi ®äc niÒm xóc ®éng s©u xa. Bµi th¬ lµ nh÷ng giai ®iÖu s©u l¾ng cña niÒm thµnh kÝnh thiªng liªng, nçi nhí th­¬ng luyÕn tiÕc mµ nh÷ng ng­êi con MiÒn Nam nãi riªng, nh©n d©n ViÖt Nam nãi chung dµnh cho B¸c. 
	BÀI 10: SANG THU
A. Kiến thức cần nhớ:
1. Tác giả:
- Nguyễn Hữu Thỉnh sinh năm 1942 - quê ở Tam Dương - Vĩnh Phúc
- Là nhà thơ chiến sĩ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ.
- Thơ Hữu Thỉnh ấm áp tình người và giàu sức gợi cảm.Ông viết nhiều và hay về con người, cuộc sống ở nông thôn về mùa thu.
- Có nhiều tập thơ, trường ca nổi tiếng.
- Hiện là Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam.
2. Tác phẩm
a. Hoàn cảnh sáng tác:
+ 1977, in lần đầu trên báo văn nghệ, in lại nhiều lần trong các tập thơ.
+ Rút từ tập “Từ chiến hào đến thành phố”, NXB Văn học, Hà Nội, 1991
b. Thể thơ: Năm tiếng - ngũ ngôn
c. Phương thức biểu đạt: trữ tình kết hợp với miêu tả và biểu cảm.
3. Phân tích bài thơ:
* Giới thiệu:
Mùa thu không chỉ làm rung động lòng thi nhân mà còn đem đến cho ta những xúc cảm nhẹ nhàng, êm ái gợi nhiều thương nhớ bâng khuâng. Thường thường, các nhà thơ chỉ cảm nhận về mùa thu ở một số hình ảnh tiêu biểu như sắc trời xanh ngắt, gió thu se lạnh và màu vàng tượng trưng cho mùa thu. Ở một số thi nhân có thêm những cảm nhận riêng: với Xuân Diệu là : “Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang, với Lưu Trọng Lư là tiếng lá kêu xào xạc và tiếng chân con nai vàng đạp trên lá vàng khô, với Nguyễn Đình Thi là hương cốm đầu mùa. Nét đặc biệt của Hữu Thỉnh trong bài thơ này là nhà thơ đã cảm nhận cái thời khắc sang thu bằng cả một hệ thống hình ảnh thiên nhiên qua nhiều yếu tố và bằng nhiều giác quan với sự rung động thật tinh tế. Mười hai câu thơ ngắn mà có đến mười hình ảnh thiên nhiên được nói đến lúc đất trời chuyển sang thu: hương ổi, gió se, sương, sông, chim, mây, nắng, mưa, sấm và cuối cùng là hàng cây đứng tuổi. Toàn là những hình ảnh gần gũi, quen thuộc đối với mỗi người chúng ta và điều này làm cho bài thơ dễ đến với người đọc. Nhưng điều quan trọng nhất chính là sự cảm nhận tinh tế của ông đối với từng hiện tượng thiên nhiên lúc giao mùa và những rung động ấy đã lan truyền sang ta như một tiếng nói đồng điệu.
* Khổ 1: Là những cảm nhận ban đầu của nhà thơ về cảnh sang thu của đất trời.
a.Thiên nhiên được cảm nhận từ những gì vô hình (hương, gió), mờ ảo (sương chùng chình), nhỏ hẹp và gần (ngõ) => Đó là những cảm nhận rất riêng của nhà thơ.
- Đầu tiên là sự cảm nhận về hương vị. Cái hương ổi chín thường khó đọng lại trong những cơn gió nồm nam thổi mạnh của mùa hè, giờ đây bỗng “phả vào trong gió se”, đem đến hương vị dịu ngọt, đằm thắm của mùa thu khiến nhà thơ ngạc nhiên đến ngỡ ngàng trước sự thay đổi của thiên nhiên.Từ “phả” là động từ mạnh diễn tả mùi hương ổi thơm nồng nàn lan toả. Gió se là gió nhẹ, khô và hơi lạnh – gió của mùa thu, gió báo hiệu mùa thu đã đến. Gió se mang theo hương ổi của đồng quê. Nhận ra trong gió có hương ổi là cảm nhận tinh tế của một người sống giữa đồng quê và nhà thơ đã đem đến cho ta một tín hiệu mùa thu dân dã mà thi vị, ông đã phát hiện ra một nét đẹp thật đáng yêu của mùa thu vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ.
- Trong “Sang thu”, dấu hiệu đầu thu là hương ổi, làn gió và sương thu. Nhưng không phải là “sương thu man mác đầu ghềnh” của Tản Đà mà là : “Sương chùng chình qua ngõ”- một hình ảnh lung linh huyền ảo. Không còn là những hạt sương mà đã là một màn sương mỏng nhẹ trôi, đang chuyển động chầm chậm nơi đường thôn ngõ xóm. “Chùng chình”là từ láy gợi hình diễn tả hành động chậm chạp như là cố ý chậm lại. Nhà thơ đã thổi hồn vào câu thơ khiến cho màn sương thu chứa đầy tâm trạng, như người đi còn vương vấn, ngập ngừng khi qua ngõ nhà ai
b. Con ng­êi( nhà thơ).
- Cảm nhận phút giao mùa sang thu là sự ngỡ ngàng. Do ngỡ ngàng nên cả khứu giác, cả xúc giác và thị giác đều như mách bảo thu về mà vẫn chưa thể tin, chưa dám chắc. Từ “hình như” là sự phỏng đoán nửa tin, nửa ngờ, là cái ngỡ ngàng, ngạc nhiên trong cái cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến của thi sĩ. Qua đó, ta hiểu tâm hồn nhà thơ nhạy cảm, yêu thiên nhiên, yêu hương thu với tình yêu tha thiết.
*khổ 2: Nhưng rồi mùa thu dần dần đến và hiện ra ngày càng rõ hơn trước mắt nhà thơ 
- Sự vận động của h/a thiên nhiên trong thời khắc chuyển mùa được cụ thể hoá bằng những đổi thay của vạn vật. Sông lúc sang thu không còn cuộn chảy dữ dội như những ngày hè mưa lũ, mà êm ả dềnh dàng như đang lắng lại, đang trầm xuống. Một chữ “dềnh dàng” mà nói lên được cái dáng vẻ khoan thai, thong thả của con sông mùa thu, ngỡ như nó được nghỉ ngơi thoải mái khi mùa nước lũ cuồn cuộn đã đi qua. 
- Đối lập với hình ảnh đó là hình ảnh đàn chim bắt đầu vội vã bay về tổ lúc hoàng hôn. Từ bắt đầu” trong ý thơ được dùng rất độc đáo “bắt đầu vội vã” chứ không phải là “đang vội vã”. Phải tinh tế lắm, yêu và gần gũi với thiên nhiên lắm mới nhận ra được sự bắt đầu trong những cánh chim bay.
- Cánh chim trời vội vã bay đi, “có đám mây mùa hạ” còn vương lại. Và mây lưu luyến bắc chiếc cầu: 
“Vắt nửa mình sang thu”.
Một liên tởng thú vị, một hình ảnh đầy chất thơ. Người ta thường nói: khăn vắt vai, con đường mòn vắt ngang sườn núi.Hữu Thỉnh điểm vào bức tranh thu của mình một hình ảnh mới mẻ, gợi cảm: hai nửa của một đám mây thuộc về hai mùa. Không phải vẻ đẹp của mùa hạ cũng chưa hẳn là vẻ đẹp của mùa thu mà đó là vẻ đẹp của thời khắc giao mùa được sáng tạo từ một hồn thơ tinh tế và nhạy cảm đang say thời khắc giao mùa này.Trong “chiều sông thương”, ông cũng có một câu thơ tương tự về cách viết: Đám mây trên Việt Yên. Rủ bóng về Bố Hạ.”
c. Khúc giao mùa của không gian và thời gian khi sang thu còn được thể hiện ở chiều sâu suy ngẫm trong khổ cuối.
- Khổ cuối nói về những biến chuyển của nắng, mưa, sấm trong lúc giao mùa với những nhận xét tinh tế của môộ người am hiểu tường tận các hiện tượng thời tiết này:
Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
+Lại thêm một sự đối lập: nắng vẫn còn nhưng mưa đã vơi dần. Mùa thu nắng sẽ nhạt dần, nhưng lúc giao mùa, nắng cuối hạ vẫn còn nồng, còn sáng. Những ngày sang thu, đã ít đi những cơn mưa rào ào ạt vàcũng bớt đi những tiếng sấm bất ngờ thường chỉ có trong mùa hạ. Các từ ngữ : “vẫn còn – đã vơi dần – cũng bớt bất ngờ” vừa cho thấy, vẫn còn đó dấu ấn, vẫn còn đó dư âm của mùa hạ. Nhưng tất cả đã đi và