Câu hỏi ôn tập Ngữ văn Lớp 9 - Văn bản "Mùa xuân nho nhỏ"

CÂU HỎI ÔN TẬP : MÙA XUÂN NHO NHỎ
Câu 1. Nêu hoàn cảnh ra đời của bài thơ
Bài thơ được viết vào tháng 11/1980, không bao lâu trước khi nhà thơ qua đời, thể hiện niềm yêu mến cuộc sống, đất nước thiết tha và ước nguyện của tác giả.
Câu 2. Trình bày mạch cảm xúc của bài thơ.
Cảm xúc trong bài thơ được khơi nguồn, nảy nở từ sức sống, vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, mở rộng ra với mùa xuân đất nước, cách mạng. Cảm xúc lắng đọng dần vào suy tư và ước nguyện: nhà thơ muốn nhập vào bản hoà ca vĩ đại của cuộc đời bằng một nốt trầm xao xuyến của riêng mình, góp vào mùa xuân chung lớn lao “một mùa xuân nho nhỏ”. Bài thơ khép lại với những cảm xúc thiết tha, tự hào về quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế.
Câu 3. Nêu ý nghĩa nhan đề bài thơ.
“Mùa xuân nho nhỏ” là một sáng tác độc đáo, một phát hiện mới mẻ của nhà thơ. Đó là sự kết hợp giữa một danh từ chỉ thời gian trừu tượng và một tính từ chỉ hình khối => mùa xuân trở nên hữu hình, cụ thể, thể hiện ước nguyện cao quý và khiêm nhường của nhà thơ: muốn được cống hiến những gì đẹp đẽ nhất, tinh túy nhất của cuộc đời mình cho cuộc đời chung, cho đất nước. Nhan đề bài thơ đã gợi mở cảm hứng toàn bài, thể hiện quan điểm về sự thống nhất giữa cái riêng với cái chung, giữa cá nhân và cộng đồng => một quan niệm nhân sinh tiến bộ, tích cực, một lí tưởng sống vô cùng cao đẹp của nhà thơ. 
Câu 4. Viết đoạn văn nêu cảm nhận về bức tranh thiên nhiên mùa xuân xứ Huế qua sáu câu thơ đầu.
a.Bức tranh mùa xuân thiên nhiên được vẽ bằng vài nét phác hoạ nhưng rất đặc sắc: 
- Không gian cao rộng của bầu trời, rộng dài của dòng sông, màu sắc hài hoà dòng sông xanh được điểm tô thêm sắc hoa tím biếc - đặc trưng của xứ Huế mộng và thơ.
- Đảo ngữ “mọc” được đặt lên đầu câu gợi hình dung đóa hoa như đang từ từ trỗi dậy, xòe nở và vươn cánh giữa dòng sông xanh thẳm. Sự vận động của cảnh vật làm cho bức tranh thiên nhiên nhiên có hồn và vô cùng sống động.
- Bức tranh thiên nhiên mùa xuân xứ Huế không chỉ có màu sắc, đường nét mà còn rộn rã âm thanh với tiếng chim chiền chiện hót vang trời, tiếng chim trong ánh xuân lan toả khắp bầu trời làm vang động cả không gian. 
b. Cảm xúc của tác giả trước mùa xuân của đất trời được thể hiện qua cái nhìn trìu mến với cảnh vật, trong những lời bộc lộ trực tiếp như lời trò chuyện với thiên nhiên “ơi, hót chi mà . Đặc biệt cảm xúc của nhà thơ được thể hiện trong một động tác trữ tình vừa trân trọng vừa tha thiết, trìu mến với mùa xuân: đưa tay hứng lấy từng giọt long lanh của tiếng chim chiền chiện:
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng.
Có thể hiểu câu thơ theo nhiều cách khác nhau. Trước hết, “giọt long lanh” là những giọt mưa mùa xuân, giọt sương mùa xuân, trong sáng, rơi xuống từng nhành cây, kẽ lá như những hạt ngọc.
- Xét trong mối quan hệ với hai câu thơ trước đó thì “giọt long lanh” có thể hiểu là giọt âm thanh tiếng chim chiền chiện qua nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác. Tiếng chim từ chỗ là âm thanh (cảm nhận bằng thính giác) chuyển thành từng giọt, có hình khối (cảm nhận bằng thị giác), từng giọt ấy lại long lanh ánh sáng và màu sắc, có thể cảm nhận bằng xúc giác “Tôi đưa tay tôi hứng”.
=> Dù hiểu theo cách nào thì hai câu thơ vẫn thể hiện cảm xúc say sưa, ngây ngất của tác giả trước cảnh đất trời xứ Huế vào xuân. 
=> Bài thơ được viết vào tháng 11/1980, giữa lúc cái lạnh của mùa đông đang bao trùm lên mọi nẻo nhưng bằng tình yêu thiên nhiên, trái tim tha thiết với cuộc đời, Thanh Hải đã viết nên những vần thơ trong trẻo và đầy sức sống về mùa xuân, một mùa xuân trong tâm tưởng nhà thơ. 
Câu 5. Cảm nhận của em về hình tượng mùa xuân đất nước được thể hiện trong bài thơ.
a. Mùa xuân đất nước, con người Việt Nam
-Mùa xuân đất nước hiện lên với hình ảnh người cầm súng và người ra đồng – hai lực lượng đại diện cho hai nhiệm vụ quan trọng: lao động và chiến đấu, bảo vệ và xây dựng đất nước.
- Hình ảnh Mùa xuân người cầm súng/ Lộc giắt đầy trên lưng gợi liên tưởng đến những người chiến sỹ ra trận mà trên vai, trên lưng họ là những vành lá ngụy trang, những cành lá ấy mang lộc biếc, chồi non, mang theo mùa xuân của thiên nhiên, cây cỏ. Từ “lộc” còn làm cho người ta liên tưởng đến hình ảnh người lính khi ra trận, họ mang theo sức sống, tuổi trẻ của mình ra chiến trường để mang về mùa xuân cho dân tộc. 
- Mùa xuân người ra đồng/ Lộc trải dài nương mạ”: gợi hình ảnh những người lao động trên cánh đồng quê hương. Từ “lộc” vừa để chỉ những mầm mạ tươi xanh mà người nông dân mang ra đồng cày cấy, vừa để chỉ sức sống, tuổi trẻ của con người. Người nông dân đã mang hết tình yêu, sức sống của mình làm đẹp cho mùa xuân đất nước. 
=> Với nét nghĩa vừa thực vừa ẩn dụ, các điệp từ “mùa xuân”, “lộc” đã khẳng định vai trò, sứ mệnh của những con người đã làm nên đất nước. Họ không phải là ai cụ thể, họ là toàn thể nhân dân, những người chiến sĩ, những người lao động bình thường và giản dị. 
- Từ những suy nghĩ rất thực về đất nước, nhà thơ đã khái quát khí thế thời đại của cả một dân tộc : “Tất cả như hối hả/ Tất cả như xôn xao” . Điệp ngữ “Tất cả” và các từ láy giàu sức biểu cảm “hối hả”, “xôn xao” tạo nhịp thơ nhanh, mạnh, gấp gáp diễn tả nhịp điệu khẩn trương , tất bật của những con người Việt Nam trong giai đoạn mới, trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội đồng thời cũng nói lên tâm trạng náo nức, rộn ràng trong lòng nhà thơ. Tất cả như đang reo vui trước khí thế rộn ràng, náo nức ấy.
b. Niềm tin của tác giả vào tương lai đất nước.
- Xúc cảm trước vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước khi bước vào xuân, nhà thơ Thanh Hải đã có cái nhìn sâu sắc và tự hào về lịch sử bốn nghìn năm của dân tộc:
Ðất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Ðất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước
- Điệp từ “Đất nước” được lặp lại hai lần gắn liền với hình ảnh đất nước trong suốt chiều dài lịch sử của quá khứ, hiện tại và tương lai. Đất nước của quá khứ và hiện tại là một đất nước với những vất vả, đau thương. Với nghệ thuật nhân hóa, Tổ quốc hiện lên như một người mẹ tảo tần, gian lao, làm nổi bật sự trường tồn của đất nước. Để có được sự trường tồn ấy, giang sơn gấm vóc này đã thấm biết bao, xương máu, biết bao nước mắt của bao nhiêu thế hệ, của bao nhiêu tháng năm đằng đẵng lúc hưng thịnh, lúc thăng trầm. Nhưng dù trở lực có mạnh đến đâu cũng không khuất phục được dân tộc Việt Nam kiên cường, anh dũng.
- Đặc biệt phép so sánh được nhà thơ sử dụng vô cùng đặc sắc, làm ý thơ hàm súc : “Đất nước như vì sao/ Cứ đi lên phía trước ”. Sao là nguồn sáng bất diệt của thiên hà, là vẻ đẹp lung linh của bầu trời đêm, là hiện thân của sự vĩnh hằng trong vũ trụ. Phép so sánh ấy nhằm khẳng định đất nước mãi trường tồn, vĩnh cửu cùng vũ trụ, không bao giờ mất đi và không một thế lực nào ngăn cản được, nhất định đất nước cũng sẽ toả sáng như những vì sao trong hành trình đi đến tương lai rực rỡ, đi đến bến bờ hạnh phúc. Đó là chí quyết tâm, niềm tin sắt đá, niềm tự hào lạc quan của cả dân tộc. Ở câu thơ thứ hai, phụ từ “cứ” kết hợp với động từ “đi lên” thể hiện quyết tâm cao độ, hiên ngang tiến lên phía trước, vượt qua mọi khó khăn, thử thách để hướng tới tương lai.
è Ta cảm nhận được niềm tin tưởng của tác giả vào tương lai rạng ngời của dân tộc Việt Nam. Âm thanh mùa xuân đất nước vang lên từ chính cuộc sống vất vả, gian lao mà tươi thắm đến vô ngần. 
Câu 6. Phân tích khổ thơ 4,5 để thấy ước nguyện vô cùng cao đẹp của nhà thơ.
a. Ước nguyện hóa thân
Từ những xúc cảm về mùa xuân, tác giả đã chuyển mạch thơ một cách tự nhiên sang bày tỏ những suy ngẫm và tâm niệm của mình về lẽ sống , về ý nghĩa và giá trị của cuộc đời mỗi con người.
-Những thanh bằng liên tiếp “ta” – “hoa” – “ca” đã mang đến cho lời thơ giai điệu ngọt ngào, êm ái, hào hứng, say mê . Đại từ “ta” được lặp lại ba lần đã góp phần thể hiện rõ những tình cảm chân thành của nhà thơ. Nếu như khổ đầu, đại từ “tôi” gắn liền với việc thể hiện những cảm xúc riêng của nhà thơ trước mùa xuân thiên nhiên , đất trời thì trong khổ thơ này, đại từ “ta” đã ngân lên vang vọng, tha thiết. “Ta” trong đó có nhà thơ và mọi người, đều mang khát vọng được hòa nhập vào cuộc sống của đất nước, được cống hiến phần tốt đẹp dù nhỏ bé của mình cho cuộc đời chung, cho đất nước, ước nguyện đơn sơ, bình dị mà cao đẹp biết bao!
-Điệp ngữ “Ta làm” kết hợp với các hình ảnh liệt kê tạo nhịp thơ dồn dập diễn tả khát vọng mãnh liệt của nhà thơ. Nhà thơ muốn làm "con chim hót" giữa muôn ngàn tiếng chim vô tư cống hiến tiếng hót vui, làm "một cành hoa" giữa vườn hoa xuân rực rỡ vô tư cống hiến hương sắc cho đời, làm "một nốt trầm xao xuyến" giữa bản hoà tấu muôn điệu. Ở phần đầu bài thơ, tác giả đã phác hoạ hình ảnh mùa xuân bằng các chi tiết bông hoa và tiếng chim hót, cấu tứ lặp đi lặp lại như vậy tạo ra sự đối ứng chặt chẽ. Hình ảnh chọn lọc ấy trở lại đã mang một ý nghĩa mới: niềm mong muốn được sống có ích, cống hiến cho đời là một lẽ tự nhiên và luôn luôn thường trực.
b. Khát khao dâng hiến.
-“Một mùa xuân nho nhỏ” là một ẩn dụ đầy sáng tạo, biểu lộ một cuộc đời đáng yêu, một khát vọng sống cao đẹp. Mỗi người hãy làm một mùa xuân, hãy mang tất cả những gì tươi đẹp, tinh túy của mình, dẫu có nhỏ bé để góp vào làm đẹp cho mùa xuân đất nước. 
- Phép đảo ngữ cùng cặp từ láy “nho nhỏ”, “lặng lẽ” cho thấy một thái độ chân thành, khiêm nhường của nhà thơ, cống hiến cho đời một cách tự nguyện, không khoa trương, không ồn ào mà âm thầm, lặng lẽ. 
- Điệp ngữ “dù là” và các hình ảnh hoán dụ “tuổi hai mươi” – khi còn trẻ , “khi tóc bạc” – lúc về già khiến âm điệu câu thơ tha thiết, sâu lắng, ý thơ được nhấn mạnh . Người đọc không chỉ xúc động trước một giọng thơ ấm áp, mà còn xúc động trước lời tâm sự thiết tha của một con người đã từng trải qua 2 cuộc kháng chiến, đã cống hiến trọn cuộc đời và sự nghiệp cho cách mạng vẫn tha thiết được sống đẹp, sống có ích với tất cả sức sống tươi trẻ của mình cho cuộc đời chung.
è Bài thơ được viết một tháng trước khi nhà thơ trở về với cát bụi nhưng không gợi chút băn khoăn về bệnh tật, những suy nghĩ riêng tư cho bản thân mà chỉ “lặng lẽ cháy bỏng một khát khao được dâng hiến”.